شهر تاریخی تابران توس
شهر قديم تابرانِ توس اكنون به‌صورت مجموعة عظيم تاريخي در شمال غرب مشهد، در راه مشهد به قوچان قرار دارد. اين مجموعه از نادرترين شهرهاي تاريخي و باستاني ايران است كه حصار و كهن‌دژِ آن قابل بازديد است. همچنین بناي تاريخي هارونيه كه احتمالا مدرسه يا خانقاهي مربوط به سدة هشتم مي‌باشد، در آن قرار دارد. اطلاعات بيشتر
هارونيه يا خانقاه غزالي
اولين بناي تاريخي كه توجه هر تازه وارد به شهر تابران توس را جلب مي كند . ساختمان عظيمي در مدخل شهر است كه به « بقعه هاروني » يا « هارونيه » شهرت يافته است . اين بنا كه قدمت آن به قرن هشتم ونهايتا هفتم بيشتر نمي رسد ، به زعم اعتقاد بعضي كه آن را به هارون الرشيد (170تا 193ه.ق) نسبت مي دهند،نمي تواند ربطي به آن زمان داشته
باشد . به زعم نظر بعضي هم كه بناي ياد شده را «خانقاه غزالي » دانسته اند ،احتمال ارتباط ساختمان با امام محمد غزالي (450-505ه.ق) بسيار كم و بلكه هيچ است . گور غزالي يعني خانقاه وي بيرون حصار توس بوده و در زماني كه بدرستي نمي دانيم با خاك يكسان شده است .
برخي از اهالي توس گور ويران شده غزالي را در نقطه اي واقع در چند صد قدمي غرب باره شهر نشان مي دهند ، و گويا سنگ گور او هم در آن حوالي ديده اند. اين محل در سال 1374هجري شمسي حفاري شد و تقريبا گور غزالي به دست آمد .
گنبد سبز
اين آرامگاه در خيابان آخوند خراساني (خاكي ) واقع شده ،و به جهت رنگ فيروزه اي آن به «گنبد سبز» معروف گرديده است .
اين بنا مدفن « شيخ محمد مومن » عارف استر آبادي است كه به سال 904 ه. ق وفات يافته است .
بعضي او را صاحب كتاب « تحفته حكيم مومن » در طب قديم مي دانند ، كه درست نيست . او نيز از شيوخ صفوي «ذهبيه » شيعه مذهب بوده است. اين ساختمان به سال 1011ه. ق به دستور «شاه عباس » ساخته شد و مدتي خانقاه گروهي از صفويه بود . هم اكنون اين آرامگاه توسط ميراث فرهنگي حفظ وحراست مي شود .
مصلاي مشهد
اين مصلا به فاصله يك كيلومتري از پنج راه پائين خيابان مشهد واقع شده ، شامل ايواني مرتفع و دو رواق در طرفين است . كتيبه موجود در اين بنا چنان مي نماياند كه اين ينا در سال 1087 ه . ق در عهد شاه سليمان صفوي ساخته شده است . پوشش ظاهري اين مجموعه از آجر مي باشد . چنانكه از نام بنا ( مصلي ) پيداست از اين ساختمان در زما نهاي قديم براي ادعاي فريضه نماز استفاده مي شده است .
كه اززمان صفويه به جا مانده است . اين بنا به كتيبه و كاشي مزين است و اكنون توسط اداره ميراث فرهنگي حفظ و حراست مي شود
آرامگاه شيخ بهائي
« بهاء‌الدين محمد عاملي» معروف« شيخ بهايي » به سال 935 ه . ق رد بلعبك لبنان متولد شد . در هفت سالگي با پدرش به ايران آمد . وي مدتي وزير «شاه عباس » صفوي بود ، در سياست وفرهنگ ايران نقش بسيار مهمي داشت . از اين دانشمند تاليفات متعددي به جا مانده است . نسبت «شيخ بهايي » به «حارث حمداني » از صحابه معروف حضرت علي (ع) مي رسد . مقبره اين دانشمند بين صحن امام و صحن آزادي ،و در جايي كه پيشتر محل تدريس اوبوده قراردارد . شيخ بهايي در سال1030 ه . ق در گذشته است
آرامگاه شيخ طبرسي
«ابوعلي فضل بن حسن بن فضل طبرسي مشهدی» متوفي به سال 548ه . ق صاحب تفسير «مجمع البيان » است .
مزار وي در فلكه شمالي در محوطه باغ رضوان واقع شده ، و خيابان مجاور آرامگاه وي از قديم به نام «خيابان طبرسي » ناميده مي شود . وي در سال 523 ه. ق از مشهد به سبزوار رفت و پس از مدتي در اين شهر وفات يافت سپس جسد او به مشهد منتقل و در محل مزبور بخاك سپرده شد .
آرامگاه شيخ حر عاملي
وي يكي از دانشمندان معروف شيعي است كه كتاب معروف «وسائل الشيعه » از او مي باشد . مقبره وي در صحن انقلاب واقع است . شيخ حر عاملي از نوادگان حر بن يزيد رياحي است كه به سال 1033ه.ق در جبل عامل لبنان متولد و پس از آمدن به ايران مدتي در اصفهان مقيم شد و مورد احترام سلاطين صفوي قرار گرفت ، سپس به مشهد آمد و 26سال در اين شهر شيخ الاسلام و مدرس و مفتي بود .او در 1104ه.ق فوت كرد و جسد وي را در سرداب يكي از صفه هاي شمال شرقي ، نزديك مدرسه ميرزا جعفر دفن كردند .
ميل اخنگان
از دروازه شرقي تابران توس موسوم به « رزان » جاده اي آغاز مي شود تا آرامگاه شاعر حماسه سراي ايران را به زادگاه او روستاي « پاژ » ( پاژ ،فاز ) متصل كند . به فاصله چند كيلومتري تابران در سمت راست جاده بناي تاريخي زيبايي جلب نظر مي كند كه چون در مجاورت روستاي « اخنگان » قراردارد به «ميل اخنگان »شهرت يافته است . اين بنا كه به شكل برج و ميلهاي بلد و راهنماي كناره جاده هاي قديم ساخته شده ، قاعده اي استوانه اي و پوششي مخروطي و پر شكوه دارد . مردم محل در حالي كه
حرمت و قداستي براي بنا قائلند آن را « گوردختر هندي » مي دانند حرم امام هشتم شيعيان در گذشته ودر ملك پدري دفن شده است.تابلوي و راهنماي بنا هم كه بوسيله ميراث فرهنگي خراسان نصب شده آن را گور « گوهر تاج خاتون » خواهر « گوهر شاد» تيموري معرفي كرده است .
ميل رادكان
رادكان كه در گذشته يكي از شهرهاي چهارگانه توس بوده اينك از آن به اندازه روستايي بيشتر باقي نمانده است ،به اضافه «برج -مقبره» اي با نام «ميل رادكان » كه گويند گور «اميرارغون مغول » است . فاصله رادكان از شهر كنوني مشهد74كيلومتر است ودر سمت راست جاده مشهد به قوچان بعد از چناران قرار دارد .و ميل آن كه در فاصله يكي دو كيلومتري رادكان است از جاده قابل رويت است . گرچه زمان دقيق احداث مثل معلوم نيست اما به احتمال زياد در نيمه دوم سده هفتم ساخته شده است . روستاي پاژ « زادگاه فردسي » گرچه فردوسي از زادگاه خويش ياد نكرده اما ترديدي نيست كه روستاي « پاژ » در دو فرسنگي شهر تابران زادگاه وي بوده است .نظامي عروضي سمرقندي در ميانه سده ششم نوشته است : « استاد ابوالقاسم فردوسي» از دهاقين توس بود ، از ديهي كه آن ديه را پاژ خوانند و به ناحيت طبران است بزرگ ديهي است و ازوي هزار مرد بيرون آيد . روستاي پاژ هم اكنون در دو فرسنگي تابران و پانزده كيلومتري مشهد برجاست و از دوطريق مي توان به آن رفت . هم از شهر توس كه جاده اي آسفالته با گذر از كنار « ميل اخنگان » به پاژ مي رسد ، و هم از مسير جاده مشهد - كلات باطي حدود 15كيلومتر مي توان در محل سه راهي سد كارده روستاي پاژ را ديد .
گنبد الله‌ورديخان
گنبد توسط الهورديخان كه از سرداران زمان شاه عباس بود بنا شده است . بناي آن از داخل به شكل هشت ضلعي و هشت صفه است . اين بنا از حيث كاشيكاري فوق العاده نفيس و ممتاز ويكي از زيباترين شاهكارهاي هنري آستان قدس رضوي است . سقف خارجي آن از نظر استحكام و محافظت با خشت هاي مسي پوشيده شده است . الهورديخان در سال 1021 هجري قمري در شيراز فوت كرد و جنازه اش را به مشهد منتقل و در زير صفه جنوبي همين گنبد دفن كردند .
مسجدهفتادودوتن
اين مسجد كه اكنون به نام مسجد 72 تن خوانده مي شود امير شاه ملك ،اميرامراي الغ بيك پسر شاهرخ تيموري است . امير مزبور ميان سالهاي 807تا 817كه الغ بيگ (فرزند خردسال ) صاحب ولايت توس و مشهد و رادكان بود اميرالامراي او و صاحب اختيار تمام اين ولايت بود . وي در اين سالها بناي مزبور را ،كه به اشتباه به مسجد شهرت يافته است ، به عنوان آرامگاه خود و خانواده خويش ساخته است .
وي پس از آن كه توس به بايسنغرتعلق گرفت (817)و ماوراالنهر (سمرقند و بخاراخوارزم )به الغ بيك داده شد، به همراه او به آن ديار رفت و امير خوارزم گشت . اما در سال 829 در خوارزم درگذشت بنا به وصيت پيشين جسد او به محل مزبور منتقل و دفن گرديد.
مصلای طرق
در 14 كيلومتري جاده مشهد به نيشابور از بناهاي قرن نهم.
آرامگاه امیر ارسلان جاذب
آرامگاه سردار غزنوي در جنوب شرق مشهد، در روستاي سنگ‌بست، در مسير راه مشهد به فريمان قرار دارد. اين بنا و ميلِ كنار آن از قديمي‌ترين بناهاي تاريخي خراسان است كه نمونة جالبي از آجركاري در معماري اسلامي محسوب مي‌شود. در نزديك اين بنا رْباط تاريخي اميرعلي‌شير نوايي قرار دارد. اطلاعات بيشتر
مدرسه پريزاد
اين مدرسه كه در زاويه جنوب باختري حرم مطهر و مقابل مدرسه دو در واقع شده است، به اهتمام كنيز و خادم گوهر شادآغا به نام پريزاد خانم بنا گرديده است . از جمله تزيينات اين مدرسه دو طبقه آجركاري سردر ايوانها و كاشيكاري سر در غرفه‌ها مي‌باشد . اين مدرسه همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده است .
مدرسه دودر
اين مدرسه كه از ابنيه شاهزادگان تيموري به شمار مي‌رود، داراي دو گنبد با كاشيكاريهاي معرق مي‌باشد. در زير گنبد جنوبي مدفن باني مدرسه ( امير يوسف ) قرار دارد كه آن را به سال 843 ه . ق ساخته است.
مدرسه بالاسر
اين مدرسه همانگونه كه از نام آن مشخص مي‌شود، در ضلع بالا سر مدفن حضرت رضا (ع) واقع شده و چند تن از شاهزادگان تيموري بنيان گذار آن مي‌باشند.
مدرسه ميرزا جعفر
مدرسه قديم ميرزا جعفر كه به واسطه گذشت زمان براي محصلين علوم ديني قابل استفاده نبود، بازسازي شده است، اما عسمتهاي باستاني آن كه جنبه هنري دارد، نگهداري شده و با اضافه نمودن چندين ساختمان در اطراف آن مچموعه‌اي جديد به نامن دانشگاه اسلامي به وجود آمده است. اين دانشگاه شامل مسجد و چندين كلاس درس، سالن اجتماعات و 250 اتاق خواب و امكانات رفاهي ديگر مي‌باشد و صدها دانشجوي ايراني و چندين دانشجوي خارجي و از جمله چيني، پاكستاني، عرب و افغاني در آن مشغول به فراگيري علوم اسلامي مي‌باشند.اين مدرسه كه در ضلع شمالي صحن عقيق و بوسيله ميرزا جعفر نامي ساخته شده و از بناهاي با ارزش دوره صفويه محسوب مي‌گردد .
مدرسه خيرات خان
اين مدرسه كه در زاويه شمالي خاوري حرم مطهر و مقابل صحن جديد واقع شده است، از بناهاي عهد صفوي و باني آن شخصي به نام خيرات خان است.
نقل از:mums.ac.ir
هر جا دلی شکسته است به اینجا بیاورید